Sanayi alanında dünden bugüne yaşanan gelişmeler, iş makinalarının kapsamlı bir şekilde gelişmesini sağlamıştır. İş makinalarının tarihine baktığımızda son derece dramatik ve hızlı değişimleri görebiliriz. Genel olarak iş makinaları, ülkelerin gelişmişlik düzeyleri ve sektördeki konumları ile doğrudan ilgili bir konudur. Sanayi alanında teknolojinin gelişmesine ve ilerlemesine uyum sağlayan ülkelerde iş makinaları için ayrı bir özen gösterildiği söylenebilir.
Sanayileşme ve makinalaşmanın çarpıcı biçimde arttığı çok önemli dönemler ve olaylar olmuştur. Özellikle sanayi devriminin yaşandığı yüzyıldan itibaren makinalar, endüstriyel alanda belirleyici faktör haline gelmiştir. Büyük iş makinaları bu dönemde piyasaya çıkmaya başlamıştır. Bu süreç bir ölçüde emek talebinde bir azalmaya da yol açmıştır.
Makinaların kullanımı için birçok alanda ve endüstride sanayileşmenin gelişmiş olması ve teknolojinin etkin bir biçimde kullanılması beklenir. Sanayileşmenin gerisinde kalan toplumlar da makinalaşmaktan uzaktır. İnşaat ekipmanlarının kullanımı ise dönemler içerisinde ülkeden ülkeye değişiklik göstererek ilerleme kaydetmiştir.
Dünyada İş Makinalarının Kullanımı
İş makinalarının ilk örnekleri insanlığın icatları kadar eskidir. Bu icatlar insanlarla beraber sürekli bir değişim ve dönüşüm içinde olmuştur. Her dönüşüm, zamanının devrimini yaratmayı başarmıştır. Köprüler, yollar ve binalar bu değişimin en belirgin ürünleri olarak öne çıkar. Bu ürünlerin oluşumunda ise çeşitli aletlerin etkinliği rol oynar.
İş makinaları, sanayileşmenin filizlendiği 16. yüzyıl dolaylarında popülerliğini kazanmaya başlamıştır. Öncelikle mini iş makinaları kullanıma girmiştir. Keza daha ilkel araçlar veya basit mekanizmalar, derin bir teknolojik dönüşüm geçiren iş makinalarından önce yaygın olarak kullanılıyordu. 1834’te mekanik olarak çalıştırılan bir ekskavatör üretildi. Bu gelişme aynı zamanda diğer iş makinası türlerinin geliştirilmesinde de bir köprü görevi gördü.
Günümüzde modern şehirlerin ve altyapıların oluşmasında iş makinaları büyük önem taşır. Sanayileşmiş ülkelere baktığımızda, başarılarında iş makinalarının çok önemli olduğu ortaya çıkar. Dünya çapında iş makinası pazarına Amerikan ve Japon firmalarının liderlik ettiği görülür. Bu firmaların araştırma ve geliştirme maliyetleri oldukça yüksek olduğundan nitelikli iş makinaları üretebilmektedirler.
Tarihe dönüp baktığımızda, özellikle 20. yüzyılın ortalarında, İkinci Dünya Savaşı atmosferinde, altyapıyı yeniden inşa etmek için iş makinası ihtiyacının acil olarak arttığı görülmektedir. Bu atmosfer, bu sektöre yapılan yatırımların hızla artmasına sebep olmuştur. Böylece ağır iş makinaları üretilmeye başlanmıştır. İş makinaları, İkinci Dünya Savaşı’nın ihtiyacı ile hızla artmış ve bugün sanayi, tarım ve milli savunma başta olmak üzere birçok alanda aktif olarak kullanılmıştır. Zaman kazandıran ve üretkenliği artıran inşaat ekipmanları, bir düzeyde gelişmişliği yansıtır.
Dünyanın en büyük inşaat makinası Almanya’da görülmüştür. Bu, bir Alman firmasının yol kesme işlemleri için yaptığı makinadır. Makina 5.000 ton ağırlığa ve toplam 215 metre uzunluğa sahiptir. Bu döner kepçeli ekskavatörün uzunluğu ise 95 metredir. Dev makina sayesinde bir günde 76.000 m³’ten fazla yük taşımak mümkün hale gelmiştir. Almanya’da bu tür bir makinanın varlığı, günümüzde mevcut olan inşaat ekipmanlarının seviyesini yansıtmaktadır. Türkiye’de de son yıllarda iş makinası üretim sürecinde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Özellikle inşaat ve altyapı sektörlerindeki çalışmalar, Türkiye’de iş makinası talebini artırmıştır.
En Çok Kullanılan İş Makinaları
Günümüzde oldukça fazla çeşit iş makinası bulunmaktadır. İş makinaları çeşitleri arasından yalnızca bazıları birkaç işlemde kullanılırken, diğerleri geniş kullanım alanları barındırmaktadır. Öte yandan iş makinaları, iş türlerine göre farklı kategorilere ayrılmaktadır. Kazma, kazıma, çekme ve kenetleme, delme ve çakma, kırma ve eleme, beton ve asfalt dahil olmak üzere birçok işlem türü belirtilebilir. Dünya çapında en çok kullanılan bazı iş makinaları isimlerinden bahsetmek gerekirse:
- Loder: Başta inşaat olmak üzere farklı kullanım alanlarına sahip olan iş makinelerinden biri olan loder,ilgili işin daha pratik ve az maliyetle gerçekleşmesinde önemli faydalar sağlamaktadır.
Loder iş makineleri ile yapılan işin süresi daha kısa olduğu gibi, işin insan gücüne göre daha nitelikli olması da mümkündür.
- Ekskavatör: Bu makinalar, lastik bir tekerlek ile donatılmış paletli tabana sahip güçlü makinalardır. Ekskavatör üzerinde bir tahrik motoru vardır ve ayrıca bir kontrol cihazı vardır. Paletli iş makinaları sınıfına ait bu makinanın düz kepçeli ve ters kepçeli modellerinin yanı sıra kova ve çeneli kepçe gibi türleri de vardır.
- Buldozer: Traktörle birlikte kaldırılan kazıcı bir levhadan oluşur. Bu levha, ön tarafında, ana gövdeden daha düşük bir konumda bulunur. Kazı makinaları sınıfına aittir. Aşağı yukarı hareket ettirilebilir olan kazıcı levha, bir kazma işlevi görerek toprağı parçalar ve levhanın içinde biriktirir. Yol yapımında aktif olarak kullanılmakla birlikte büyük inşaat alanlarında da tercih edilir.
- Greyder: Greyderler, tesviye işlemlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Hendek açma veya yol yapımında da tercih edilmektedir. Genel amaçlı bir makina olan rampa, ön ve arka kısımlar hariç, çerçeve ve sıyırıcı plakadan oluşmaktadır. Bu plaka hareketli bir yapıya sahiptir. Tahrik motoru ve mekanizmalar doğrudan makinanın arkasında bulunur.
- Skyreyper: Tekerlekli veya lastikli traktör ile çekilir. Ayrıca ön kısımda bir kürek bıçağı vardır. Silindir iş makinası sınıfına aittir. Bu makina ile bıçakla kolayca kazılan toprak, hemen gövdeye doldurulur. Yol şantiyelerinde yaygın olarak kullanılan iş makinalarından biridir. Madenlerde de kullanıldığı tespit edilmiştir.
- Kule Vinç: Çoğunlukla sabit veya hareketli bir taşıyıcıya monte edilir. Kule vinç, çelik konstrüksiyona sahiptir. Son derece sağlam özelliğiyle farklı kullanım alanları bulunur. Kuleye benzeyen gövdesi olduğu için bu adla anılmaktadır. Üstü kuleli ve kulesiz çeşitleri vardır. Bazı tiplerde hidrolik tırmanma sistemleri de bulunur. Gökdelen inşaatı gibi yüksek yerlere ulaşılması gereken şantiyelerde çok önemli bir işlevi vardır.
- Forklift: Forklift kullanmak için özel bir lisans gereklidir. Bu lisanslı çalışan, depolarda, atölyelerde ve büyük fabrikalarda forklift kullanabilir. Öte yandan transpalet olarak bilinir ve alan için basit taşımayı çok uygun hale getirir. Sürekli teslimat gerektiren üretim alanlarının vazgeçilmez bir iş makinasıdır.
- Sondaj: Sondaj aleti her türlü zeminde delme işlevini yerine getirir. Delikli bir alanın başka bir malzeme ile doldurulması gibi işlerde dahi kullanılmaktadır. Tropik bölgelerde veya petrol ve doğalgaz çıkarma işlerinde kullanılan çok değerli bir makinadır. Altyapının tamiri, yenilenmesi ve döşenmesi gibi işlemlerde de tercih edilmektedir.
- Beton dağıtıcı: Beton dağıtıcının misyonu, adından da anlaşılacağı gibi betonu istenilen noktaya ulaştırmaktır. Tırmanma, örümcek, tırtıl ve motorlu çeşitleri vardır. Tırmanma tipi olanlar, yapı yukarı çıkarken sahip oldukları hidrolik sistem sayesinde yapı ile birlikte yukarı çıkabilmektedir. Örümcek tip beton dağıtıcılar ise montaj gerektirmeden kullanım kolaylığı sunar. Paletli tip beton dağıtıcısı, tünellerde ve engebeli arazilerde kullanıma uygundur.
- Beton vibratörü: Beton vibratörleri, taze betonu yerleştirdikten hemen sonra beton karışımındaki havayı almak ve betonu kalıba eşit olarak dağıtmak için kullanılır. Sonuç olarak, beton pürüzsüz bir görünüme sahip olur ve ayrışma önlenir.
- Perdah: Diğer ismi helikopterdir. Perdah makinası beton işlemiyle beraber yüzeyin düzleştirilmesi, bozuk zeminin arzu edilen şekle sokulması ve istenilen yapıya kavuşturulmasını sağlayan bir makinadır.